ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 11، بهمن 1399 ، شماره پی در پی 57

«تطّور برخی اصطلاحات معرفتی در آثار نجم الدّین رازی نسبت به پیشینیان خود»

صفحه (1 - 20)
زهرا زرعی ، اسماعیل آذر (نویسنده مسئول)، رقیه صدرایی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

آثار نجم الدّین رازی در میان مجموعه عظیم عرفان و تصوّف از دو جنبۀ، زبانی و زیباییهای ادبی و هنری نثر فاخر عرفانی و از سوی دیگر پختگی و تکامل نثر عرفانی و ویژگیهای سبکی آن، جایگاه بی همتایی را رقم زده است. یکی از شاخصه های اساسی این آثار، واژگان و اصطلاحات کلیدی و محوری شکل دهنده به اندیشه و نظام فکری آن است.دراین پژوهش به این سوال پاسخ داده شده است که، ساختار نظام فکری نجم الدّین رازی با محوریّت کدام واژگان یا اصطلاحات معرفتی قابل معرفی است؟ نتایج بررسی سه اثر نجم الدّین رازی (مرصادالعباد، مرموزات اسدی و منارات السائرین) نشان داد که؛ «معرفت الله»، «معرفت نبوی یا انسان کامل»، «مراتب وجود انسان» و «سیر و سلوک عرفانی» و شناخت نوع ارتباط آنها اصطلاحات کلیدی در معرفت شناسی آثار عرفانی است. نجم الّدین رازی مجموعه ای منظّم، منسجم و تکامل یافته را نسبت به سایر عرفای پیش از خود ارائه داده است.

کلمات کلیدی
معرفت الله , معرفت نبوی , انسان کامل , مراتب وجود انسان , سیر وسلوک عرفانی

• قرآن کریم، ترجمه ناصرمکارم شیرازی.
• مجموعه رسائل فارسی،انصاری خواجه عبدالله (1377)، تصحیح ، محمد سرور مولائی، تهران: دنیای کتاب.
• عرفان و رندی در شعر حافظ، آشوری، داریوش (1377)، تهران: مرکز.
• پژوهشی درآراء عرفانی و سلوک معنوی شیخ نجم الدّین رازی، باوفای دلیوند، ابراهیم، (1391)، فصلنامه عرفان اسلامی، سال8 . ش 32. صص 113-146.
• مبانی عرفان وتصوف، بیات، محمدحسین(1374)،تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
• ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، جهانگیری، محسن(1395)، تهران: دانشگاه تهران.
• تنوّع تجربه دینی، جیمز، ویلیام (1393)، ترجمه حسین کیانی، تهران: حکمت..
• مرموزات اسدی در مزمورات داودی ، رازی، نجم الدّین(1352)، تصحیح و شرح محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: دانشگاه تهران.
• مرصاد العباد من المبدأ الی‌المعاد، رازی، نجم الدّین (1366)، به ‌اهتمام‌ محمّد امین‌ ریاحی، تهران: علمی‌ و فرهنگی.
• ‌منارات‌السائرین و مقامات‌الطّائرین، رازی، نجم الدّین (1390)، ترجمۀ محمودرضا افتخارزاده، تهران: جامی.
• سیمای عرفانی پیامبر درمتون ادبی، رومیانی، بهروز ، بخشی زاده، معصومه (1395)، فصلنامه ادب و زبان دانشگاه کرمان، سال 19. ش 40 . صص96-113 .
• تصوف ایرانی از منظر تاریخی آن، زرّین‌کوب، عبدالحسین ( 1383)، به اهتمام مجدالدین کیوانی، تهران: سخن.
• دنباله جستجو در تصوف ایران، ......................................(1362)، تهران: امیرکبیر.
• اللمع فی التّصوّف، سرّاج طوسی، ابونصر(1388)، تصحیح رینولد آلن نیکُلسون، ترجمه مهدی محبّتی، تهران: اساطیر.
• طبقات الصّوفیّه، سلّمی، ابوعبدالرّحمن (1373ق)، به اهتمام نورالدّین شریبه، قاهره: جماعه الازهر.
• دیوان، سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم.(1380)،تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: سنایی.
• حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطّریقه، ..........................(1383)،تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
• سیدان، الهام،(1397)، بررسی و تبیین ارتباط کلام و عرفان در سنّت اوّل عرفانی، فصلنامه پژوهشنامه عرفان، سال 10 ش . 19، صص 22-42.
• زبان شعر در نثر صوفیه، شفیعی کدکنی، محمد رضا (1392)، تهران: سخن.
• تمهیدات، عین‌القضات، ابوالمعالی عبدالله‌بن محمّد (1370)، تصحیح عفیف عسیران، تهران: کتابخانه منوچهری.
• احیاء علوم‌الدّین، غزّالی، ابوحامد محمّد (1384)، ترجمه مؤیّدالدّین محمّد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
• کیمیای سعادت، ................................(1390)، با مقدّمۀ بهاءالدّین خرّمشاهی، تهران: نگاه.
• تاریخ تصوّف در اسلام (بحث در آثار و افکار و احوال حافظ)، غنی، قاسم (1322)، جلد 2، تهران :بانک ملی.
• ترجمۀ فارسی رسالۀ قشیریه، قشیری، ابوالقاسم(1345)، تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• رسائل قیصری، قیصری، داود (1381)، تصحیح جلال الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه پژوهشی
• حکمت و فلسفه ایران. - مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، کاشانی، عزّالدین محمود (1372)، تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران: کتابخانۀ سنایی.
• تاریخ صوفی وصوفی گری، مبلغی آبادانی، عبدالله (1376)، قم: حر.
• شرح التّعرف لِمذهب التّصوّف، مستملی بخاری، اسماعیل‌بن محمّد (1363)، ، به کوشش محمّد روشن، تهران: اساطیر.
• کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار، میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین(1361)، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
• کتاب ‌الانسان الکامل، نسفی، عزیزالدّین(1379)، تصحیح هانری کربن، تهران: کتابخانه طهوری.
• کشف‌المحجوب، هجویری، علیّ‌بن عثمان (1384)، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.